Avustralya’da radyoaktif kapsül kayboldu… Küçük ama ölümcül

Avustralya, radyoaktif bir kapsülün kaybolmasıyla çalkalanıyor. İnsanların yaklaşması, çıplak elle temas etmesi durumunda ölüm riskleri barındıran kapsül aslında 8 mm’ye 6 mm’lik boyuyla oldukça küçük.

Kapsülün sahibi madencilik şirketi Rio Tinto, kaybolma durumu üzerine pazartesi günü bir özür yayınlayarak, eyalet hükümetinin madencilik ekipmanlarında kullanılan oldukça radyoaktif bir madde olan Sezyum-137 içeren kapsülün arama çalışmalarını desteklediğini söyledi.

Yetkililer, hem gama hem de beta ışınları yayan kapsülün, Büyük Kuzey Otoyolunun 1.400 kilometrelik bölümünde kamyonun arkasından düştüğüne inanıyor. Kapsülün küçücük boyutu ve kaybolmuş olduğu geniş bölge nedeniyle yetkililer kapsülün bulunma ihtimalinin zayıf olduğunu söylüyor. Ayrıca arama bölgesinden daha uzağa gitmiş olabileceği belirtilirken, potansiyel olarak önümüzdeki 300 yıl boyunca kapsülle karşılaşan herkes için radyoaktif bir sağlık riski oluşturabileceğini belirtiyorlar.

NASIL KAYBOLDU?

Eyalet yetkilileri, yaklaşık 2 milyon kişinin yaşadığı başkent Perth’in kuzeydoğu banliyöleri de dahil olmak üzere, eyaletin güney kesiminde radyoaktif bir sızıntının varlığı konusunda sakinleri uyararak alarm verdi.

Kapsül 10 Ocak’ta bir paketin içine yerleştirilmiş ve 12 Ocak’ta bir taşıyıcı tarafından Rio Tinto’nun Gudai-Darri maden sahasından alınmıştı. Araç, dört günün sonunda 16 Ocak’ta Perth’e ulaştı. Kapsülün kaybolduğu ise 25 Ocak’ta keşfedildi.

İtfaiye ve Acil Durum Hizmetleri Departmanı (DFES), “Paketi açtığımızda, kaynağın kendisiyle gösterge üzerindeki tüm vidaların eksik olduğunu tespit ettik.”

Paketin, engebeli yollar nedeniyle zarar gördüğüne ve paketi yerinde tutan montaj cıvatasının yerinden çıktığına inanılıyor.

NE KADAR TEHLİKELİ?

Uzmanlar, Sezyum-137 ile temas edilmesi halinde ciddi sağlık sorunları yaratabileceği konusunda uyarıyor. Yakından maruz kalmada cilt yanıkları, radyasyon hastalığı ve özellikle bilmeden uzun süre maruz kalanlar için potansiyel olarak ölümcül kanser riskleri taşıdığı belirtiliyor.

Radyasyon Hizmetleri WA, kapsülün bir metre yakınında bir saat kalmanın yaklaşık 1,6 milisievert (mSv) yayacağını, bunun da yaklaşık 17 standart göğüs röntgeni çekerken alınan radyasyona denk geldiğini söylüyor.

Şirketten yapılan açıklamada, kapsülün çıplak elle alınmasında parmaklarda ve çevresindeki dokularda ciddi hasara neden olacağı belirtildi.

Güney Avustralya Üniversitesi’nde Biyofizik alanında doçent olan Ivan Kempson, en kötü senaryonun ise meraklı bir çocuğun kapsülü alıp cebine koyması olacağını söyledi: “Bu nadirdir, ancak olabilir ve daha önce de olmuştu. Benzer şeyler bulan ve radyasyon zehirlenmesinden muzdarip insanlar ile ilgili geçmişte bazı örnekler var, ancak bunlar şu anki eksik olan kapsülden çok daha güçlüydü. Hepimiz çevremizdeki şeylerden ve yediğimiz yiyeceklerden sürekli olarak radyasyona maruz kalıyoruz, ancak şu anda birincil endişe, kapsülü bulan kişinin sağlığı üzerindeki potansiyel etki.”

UZMANLAR ŞOKE OLDU

Sezyum-137 gibi radyoaktif materyallerin taşınması, depolanması ve imhasının katı protokollerle sıkı bir şekilde düzenlendiğini söyleyen uzmanlar yaşanan durum karşısında şoke olduklarını söyledi.

Rio Tinto, işlerinin bir parçası olarak tehlikeli maddeleri düzenli olarak taşıdıklarını belirtti. Yapılan açıklamada, küçük kapsülün, Gudai-Darri maden sahasında kullanılan bir yoğunluk ölçerin parçası olduğu belirtildi.

Melbourne’deki RMIT Üniversitesi’nde öğretim görevlisi ve radyasyon güvenliği görevlisi olan Pradip Deb, güvenlik kuralları gereği kapsülün, son derece koruyucu kılıflarda taşınmasını gerektirdiğini ve buna rağmen kaybının çok sıra dışı olduğunu söylüyor.

ARAMA ÇALIŞMALARI

Yetkililer, otoyolun her iki yönünde saatte 50 kilometre hızla ilerleyen ve özel radyasyon algılama ekipmanlarıyla donatılmış araçlarla kapsülü bulmaya çalışıyor. DFES yaptığı açıklamada, “Orijinal rotayı seyretmek yaklaşık beş gün sürecek” dedi.

Sidney Üniversitesi’nden tıbbi görüntüleme bilimi profesörü Dale Bailey, aramanın yavaş olması gerektiğini belirtiyor: “Hareket halindeki araçlardaki radyasyon detektörleri, doğal seviyelerin üzerindeki radyasyonu tespit etmek için kullanılabilir, ancak kaynaktaki nispeten düşük radyasyon miktarı, alanı nispeten yavaş bir şekilde taramak zorunda kalacakları anlamına geliyor.”

Yetkililer, halkı cihazın beş metre yakınına yaklaşmamaları konusunda uyarırken bu kadar küçük bir kapsülün görünmesinin ve ona göre davranılmasının zorluğunun farkında olduklarını belirtiyor.

Baş Sağlık Sorumlusu Dr. Andrew Robertson, insanları radyoaktif kapsülle karşılaşırlarsa ondan uzak durmaları konusunda uyardı.

Kapsülü arama çalışmalar ise pek de iç açıcı ilerlemiyor. Yetkililer, kapsülün artık arama bölgesi içinde olmadığından ve başka bir aracın lastiğine saplanıp daha uzak bir mesafeye taşınmış olabileceğinden endişe ediyorlar.

Nükleer politika analisti ve çevre uzmanı Dave Sweeney, “Örneğin, kapsülü alıp arama alanından uzağa götürenin bir yırtıcı kuş olduğunu hayal edin çok fazla belirsizlik var ve daha fazla sorun doğuracak. Bu kaynağın kesinlikle bulunması ve güvenliğinin sağlanması gerekiyor, ancak çok fazla değişken var ve ne olabileceğini bilmiyoruz.”

BULUNMAZSA NE OLUR?

Sezyum-137’nin yarı ömrü yaklaşık 30 yıl, yani otuz yıl sonra kapsülün radyoaktivitesi yarıya inecek. RMIT Üniversitesi ise bu oranda, kapsülün önümüzdeki 300 yıl boyunca radyoaktif olabileceğini söyledi: “Sezyum-137 normalde kapalı bir kaynak; yani kırılmazsa, toprağı veya çevreyi kirletmez veya radyoaktivite aktarmaz.”

Dünyanın en büyük madencilik devlerinden biri olan Rio Tinto, Batı Avustralya’nın Pilbara bölgesinde 17 demir cevheri madeni işletiyor. Şirketin madencilik faaliyetleri, 2020’de Juukan Boğazı’ndaki iki antik kaya sığınağının yıkılması da dahil olmak üzere geçmişte tartışmalara neden oldu ve o zamanki CEO Jean-Sébastien Jacques’in özür diledikten sonra istifa etmesine neden olmuştu.